घरातील सर्व ज्येष्ठ नागरिकांना ‘लेंडी पिंपळी’ माहीत आहे. कफाच्या व पोटाच्या अनेक विकारां मध्ये पिंपळी गुणकारी आहे. नवजात बाळाला गुटी देण्याची परंपरा आजही आहे. त्यातील औषधी घटकांत पिंपळी असतेच. कोणत्याही आयुर्वेदिक का’ष्ठौषधीच्या किंवा मेडिकल दुकानामध्ये पिंपळी पावडर सहज उपलब्ध होते. पिंपळी पावडर विशेषतः कफना’शक म्हणून उत्तम काम करते.
लांब मिरची, ज्याला पिंपळी असेही म्हणतात. एक अत्यावश्यक सुगंधी वनस्पती आहे. ज्याची मुळे आणि फुले प्रामुख्याने औषधासाठी वापरली जातात. या वनस्पतीचे औषधी फा’यदे आयुर्वेदातही सांगितले गेले आहेत. आयुर्वेदात पिंपळीच्या चार प्रजातींचा उल्लेख करण्यात आला आहे. पण प्रत्यक्षात पिंपळीचे फक्त दोन प्रकार येतात. पिंपळीची लता जमिनीवर पसरते. ते सुगंधी आहे. त्याचे मूळ लाकडासारखे, कडक, जड आणि तपकिरी रंगाचे आहे. त्याची चव तिखट असते.
पिंपळीच्या झाडाची फुले पावसाळ्यात बहरतात, आणि फळे थंड हंगामात असतात. त्याच्या फळांना पिंपळी म्हणतात. त्याचे मूळ बाजारात पिंपळ रूट म्हणून विकले जाते. रूट जितके अधिक वजनदार आणि जाड असेल तितके अधिक फा’यदेशी’र मानले जाते. येथे पिंपळी वनस्पतीच्या औषधी गुणधर्मांचे सर्व फा’यदे दिले जात आहेत. ही माहिती मिळवून, आपण केवळ अनेक रोगांनाच रोखू शकत नाही, तर अनेक आजारांना बरे देखील करू शकता.
खोकला, कफ सुटत नसेल, सतत थोडासाच कफ पडत असेल तर पाव चमचा पिंपळीचूर्ण थोडय़ा ज्येष्ठमधाच्या पावडरसोबत सावकाश मधातून चाटवावे. • पिंपळी ही रसायन आहे. म्हणजे ती विकारांमध्ये उपयोगी आहेच, पण याच्या विशिष्ट प्रयोगाने वृद्धावस्थाही दूर केली जाते. अर्थात बल व श’क्ती बराच काळ टिकवून ठेवली जाते. पिंपळी, सुंठ व खडीसाखर यांचा दुधात काढा करून दिला जातो.
चानक झालेला हवाबदल, थंड पाणी आणि दह्याचे सेवन केल्याने सर्दी होते. अशावेळी पिंपळी पावडरचे मधासह चाटण करून २ ते ३ वेळा सेवन करावे. • खोकल्याची ढास लागत असल्यास, सितोपलादी चूर्ण अर्धा चमचा आणि पिंपळी चूर्ण १/४ चमचा एकत्र करून तुपासह चाटण घ्यावे. मध जास्त आणि तूप कमी प्रमाणात घ्यावे.
अजीर्ण अपचनाने पोटात अस्वस्थता जाणवते. अशावेळी पिंपळी १/४ चमचा आणि सैंध्य घालून जेवणामध्ये ताक प्यावे. ताक गोड आणि ताजे असावे. त्यामुळे पचन सुधारून भूक चांगली लागते. थंड ताकाचे सेवन करणे टाळावे. • काही वेळा दिवसभर कोरडा खोकला सतत येतो. ठसका आल्याप्रमाणे खोकला येतो. त्यावेळी पिंपळी पावडर १/४ चमचा, ज्येष्ठमध पावडर १/४ चमचा आणि १/२ चमचा सितोपलादी चूर्ण मधासह किंवा गरम पाण्यासह घेतल्यास आराम मिळतो.
दमा, उचकी लागणे, कफ पडणे या लक्षणांसाठी पिंपळी चूर्ण मधासह ४ ते ५ वेळा चाटण स्वरूपात घ्यावे. • पिंपळी भूक वाढवणारी, पचनश’क्ती सुधारणारी असल्याने त्यापासून तयार केलेले पिप्पल्या सव औषध पचनश’क्तीवर उत्तम काम करते. फक्त त्याची मात्रा तज्ज्ञांना विचारून ठरवावी.
पिंपळी गाईच्या तुपात तळून घ्या आणि नंतर ती साखर, मध किंवा गाईच्या दुधात बारीक करून मिक्स करा, जेवणाच्या १० मिनिटे आधी किंवा नंतर त्याचे सेवन करा. नपुंसकतेव्यतिरिक्त, अकाली स्खलनाच्या स’मस्येमध्ये देखील याचा फा’यदा होईल. • पिंपळीचा काढा बनवून किंवा कोमट पाण्याने पीपली पावडर घेतल्याने महिलांना दर महिन्याला मासिक पाळीमुळे पोट, पाठदुखीपासून आराम मिळतो.
वी’र्य दोष दूर करण्यासाठी, राळ, मिरपूड आणि साखर कँडी समान प्रमाणात मिसळा. १-२ दिवस दुधासह तीन दिवस घ्या. हे वीर्य रोगात फायदेशीर आहे. पिंपळीचा उपयोग जास्त काळापर्यंत केल्यास पित्त वाढण्याची शक्यता असते. त्यामुळे याचे सेवन रुग्णाची प्रकृती पाहून ठरवणे आवश्‍यक असते. कोणत्याही गोष्टीचा अतिरेक हा वाईट असतो त्यामुळे याचे योग्य प्रमाणातच सेवन करणे फा’यदेशी’र आहे.
